Heb je seks gehad en daarbij risico gelopen? Onbeschermde seks gehad of is het condoom gescheurd of afgegleden? Drugs gebruikt en daarbij materiaal van een ander gebruikt? Of heb je klachten die op hiv kunnen wijzen? Doe dan een hiv-test.
In het kort:
- Er zijn verschillende redenen om je op hiv te laten testen.
- Je kan je bij de huisarts, GGD, hiv-sneltestlocaties en thuis (laten) testen.
- Als je minder dan 72 uur geleden risico heeft gelopen op hiv is het een optie om PEP te slikken om hiv-infectie te voorkomen.
- De 3e generatie hiv-test geeft 8 weken na het risico-moment een betrouwbare uitslag. Herhaal deze test 12 weken na het risico-moment wanneer de uitslag negatief is.
- De 4e generatie hiv-test geeft 6 weken na het risico-moment een betrouwbare uitslag. Herhaal deze test 12 weken na het risico-moment wanneer de uitslag negatief is.
- Een RNA-test kan hiv al na één tot twee weken na het risico-moment aantonen, maar deze test is niet overal beschikbaar.
- Een sneltest geeft je binnen een uur resultaat, wordt afgeraden als je PrEP slikt omdat de test dan minder betrouwbaar is.
Is een hiv-test nodig?
Hiv zit met name in bloed, sperma, vaginaal vocht en moedermelk. Het virus is ook te vinden in ander lichaamsvocht, maar in zulke lage concentraties dat er geen risico op overdracht is. Hier lees je meer over de kans op overdracht van hiv.
Je kunt je bijvoorbeeld op hiv laten testen in de volgende gevallen:
- Je hebt seksueel contact zonder condoom gehad met iemand die hiv heeft en die geen onderdrukt virus heeft.
- Je hebt seksueel contact zonder condoom gehad met iemand van wie je niet weet of die hiv heeft.
- Je hebt een prikaccident gehad met iemand die hiv heeft en die geen onderdrukt virus heeft.
- Iemand heeft je geïnformeerd dat je risico hebt gelopen
- Je hebt klachten die op een hiv-infectie duiden (zie ‘acute infectie’ voor meer info)
Wanneer je niet zeker weet of een hiv-test nodig is, dan kun je contact opnemen met het Servicepunt van de Hiv Vereniging of de Infolijn van Soa Aids Nederland.
Welke test op welk moment?
Welke test geschikt is en wanneer je je kunt laten testen hangt af van hoe lang geleden het risico-moment was. Wanneer heb je mogelijk risico gelopen?
Minder dan 72 uur geleden
Door een maand post-exposure prophylaxis (PEP) te slikken nadat je risico hebt gelopen kan een hiv-infectie voorkomen worden. Je moet zo snel mogelijk (hoe eerder hoe beter, en uiterlijk 72 uur) na het gelopen risico starten met PEP. Neem zo snel mogelijk contact op met de GGD als je denkt dat je PEP nodig hebt. Als de GGD niet bereikbaar is kun je contact opnemen met de Spoedeisende Hulp (SEH) van het ziekenhuis. Na 72 uur heeft het geen zin meer om te starten met PEP.
Drie maanden nadat je klaar bent met de PEP-kuur (dus vier maanden na het risico-moment) doe je een hiv-test om uit te sluiten dat je hiv hebt.
Tussen de 3 dagen en 2 weken geleden
Mocht je vermoeden dat je een acute hiv-infectie hebt (minder dan 2 weken geleden hiv opgelopen), zeg dan tegen je huisarts of tegen de GGD-medewerker dat je aan een acute hiv-infectie denkt. Soms is er een mogelijkheid om met een RNA-test hiv in een vroeg stadium aan te tonen. Dit is echter niet bij alle ziekenhuizen en GGD’s mogelijk. Wanneer deze test positief is, zul je doorverwezen worden naar een hiv-behandelcentrum.
De RNA-test wordt ook bij de One Day Clinic in Amsterdam aangeboden voor €200. Als je hier een RNA-test doet en deze positief is, word je niet meteen doorverwezen naar een hiv-behandelcentrum. In plaats daarvan krijg je het advies om je 12 weken na het risico-moment nogmaals te laten testen met een 4e generatietest.
Wanneer een RNA-test niet mogelijk is, volg dan het advies dat bij ‘Tussen de 2 en de 6 weken geleden’ staat.
Tussen de 2 en 6 weken geleden
De hiv-testen die het meest gebruikt worden (de 4e generatietesten) zijn 6 weken nadat je risico hebt gelopen betrouwbaar. Toch heeft het zin deze test al eerder te doen. Vaak is hiv namelijk al na 3 weken na het risico-moment aantoonbaar in je bloed met de 4e generatietest. Wanneer de test negatief is, is het belangrijk dat deze 12 weken na het risico-moment herhaald wordt.
Tussen de 6 weken en 8 weken geleden
De 4e generatietest is 6 weken nadat je risico hebt gelopen betrouwbaar, dus met deze test zit je goed. Check dus of je met een 3e generatie of een 4e generatietest getest wordt. De 3e generatietest is nog niet betrouwbaar. Herhaal de test 12 weken na het risico-moment wanneer de uitslag negatief is.
Langer dan 8 weken geleden
Wanneer het risico-moment minimaal 8 weken geleden was, zijn zowel de 3e generatietest als de 4e generatietest betrouwbaar. Herhaal de test 12 weken na het risico-moment wanneer de uitslag negatief is. Wanneer het risico-moment minimaal 12 weken geleden is, is ook de 3e generatie hiv-sneltest (ook verkrijgbaar als zelftest) betrouwbaar.
Waar kun je een hiv-test doen?
Er zijn verschillende manieren om een hiv-test te laten doen. De kosten en het soort test kunnen per plek verschillen. Check hieronder welke plek het best bij jou past.
Huisarts
Je kan bij de huisarts een hiv-test laten doen. Bij de huisarts weet je de uitslag vaak even snel als bij de GGD. Vanwege de zorgverzekering word je onder je eigen naam onderzocht, maar je huisarts heeft geheimhoudingsplicht. De kosten vallen onder het eigen risico bij je verzekering. Wanneer je eigen risico op is, word je dus kosteloos getest. Maar wanneer je eigen risico niet op is, moet je betalen voor de hiv-test.
Als uit de test blijkt dat je hiv hebt, word je doorverwezen naar een hiv-behandelcentrum waar je door de specialisten verder begeleid wordt.
GGD/soa-poli
Soa-testen bij de GGD zijn altijd gratis en zijn bedoeld voor mensen die extra risico lopen op een soa. Er werken op de soa-poli specialisten op het gebied van seksuele gezondheid en soa-preventie. Zij helpen je met eventuele vragen over seks en geven adviezen. Je kan er eventueel anoniem geholpen worden.
Bij de GGD is het soa-onderzoek gratis voor jongeren onder de 25 jaar, mannen die seks hebben met mannen, sekswerkers en mensen die gewaarschuwd zijn of klachten hebben. Ook wanneer je uit een land komt waar veel soa’s voorkomen kun je je gratis laten testen bij de GGD. Wel moet je gegevens achterlaten waarop je bereikbaar bent voor de uitslag. Soms kun je de uitslag online inzien of krijg je een sms-bericht.
Soms is er een wachtlijst bij de GGD. Het kan zijn dat de GGD je dan naar de huisarts verwijst, ondanks dat je misschien extra risico loopt. Zo kun je sneller een test doen.
Als uit de test blijkt dat je hiv hebt, word je doorverwezen naar een hiv-behandelcentrum waar je door de specialisten verder begeleid wordt.
Hiv-sneltestlocatie
Op veel plekken door het hele land kun je terecht voor een hiv-sneltest. Bij een sneltest krijg je de uitslag binnen een uur. Maar let op: de sneltest wordt afgeraden als je PrEP slikt.
Voorbeelden van hiv-sneltest locaties zijn de Stadskliniek en de One Day Clinic (zij gebruiken beide de 4e generatietest die 6 weken na het risico-moment betrouwbaar is, al moet deze met 12 weken herhaald worden wanneer de uitslag negatief is). De kosten voor zo’n sneltest zijn ongeveer €100.
Bij AHF Checkpoint in Amsterdam en Rotterdam kun je gratis een hiv-sneltest doen, je vindt hier meer informatie. Bij AHF Checkpoint gebruiken ze de 3e generatie sneltest, die na 12 weken na het risico-moment betrouwbaar is.
Ook kun je bij sommige GGD’s een sneltest laten doen. Kijk op de website van de GGD bij jou in de buurt of je in aanmerking komt voor een hiv-test, en of die GGD hiv-sneltesten aanbiedt.
Als uit de test blijkt dat je hiv hebt, word je doorverwezen naar een hiv-behandelcentrum waar je door de specialisten verder begeleid wordt.
Testlab
Via het Testlab van Man tot Man kun je je gratis op hiv (en andere soa’s) laten testen. Voorwaarden zijn dat je een man bent die seks heeft met mannen, en dat je in één van de volgende regio’s woont: Amsterdam, Rotterdam-Rijnmond en Dordrecht, regio Haaglanden (Den Haag, Delft en omgeving), regio Gelderland-Zuid (Nijmegen en Tiel) of in Groningen, Drenthe of Friesland. Wanneer je vrouw of heteroman bent of je niet in één van deze regio’s woont kun je niet bij Testlab terecht.
De procedure bestaat uit vier gemakkelijke stappen:
- Je vraagt online het testformulier aan.
- Je bezoekt een afnamelocatie in de buurt.
- Je wordt daar standaard getest op hiv, chlamydia, gonorroe en syfilis.
- Je ontvangt na 5-10 werkdagen de uitslag online.
Is er een soa gevonden? Dan biedt de GGD gratis behandeling. Heb je hiv, dan krijg je een verwijzing voor een hiv-behandelcentrum in de buurt.
Thuis
Via internet en de apotheek zijn hiv-zelftesten te koop. Hiermee kun je thuis zelf bloed of speeksel testen op hiv-antistoffen. Een voordeel van deze zelftesten is dat je kan testen wanneer dit je uitkomt, en dat er geen wachtrij is. Er zijn twee soorten hiv-zelftesten:
- Testen waarbij je de uitslag direct ziet. Hiv-zelftesten die je zelf doet en waarop je zelf de uitslag direct ziet, zijn niet heel betrouwbaar. Meestal zijn ze een stuk goedkoper dan betrouwbare testen. Deze testen hebben vaker een vals-positieve of vals-negatieve uitslag. Het grote nadeel van deze zelftesten is dat het meestal een 3e generatie sneltest is. Je zelftest is dan dus pas 12 weken na het risico-moment betrouwbaar. Deze testen worden afgeraden aan mensen die PrEP slikken.
- Testen die je naar een laboratorium opstuurt, en waarbij je na een paar dagen de uitslag krijgt. Deze testen zijn wel betrouwbaar. Je vindt hier waar je betrouwbare zelftesten kan kopen. De testen die je opstuurt zijn meestal 4e generatietesten. De 4e generatietest is 6 weken na het risico-moment betrouwbaar. Toch wordt aangeraden 12 weken na het risico-moment nogmaals te testen wanneer de test negatief is.
Als je zelftest positief is, zal je bij de huisarts of de GGD voor de zekerheid nog een keer getest worden. Als deze test ook positief is, wordt je doorverwezen naar een hiv-behandelcentrum. Het is dus vaak makkelijker en goedkoper om je direct bij de huisarts of bij de GGD te laten testen.
Verschillende soorten hiv-testen
Er zijn verschillende manieren om in het bloed te testen of iemand hiv heeft. Er wordt getest op onder andere antistoffen en antigenen. Hier lees je meer wat antistoffen en antigenen zijn. Voor hiv-1 en hiv-2 worden dezelfde testen gebruikt.
Sneltest
Voor een hiv-sneltest wordt met een vingerprik een druppel bloed afgenomen. Bij een hiv-sneltest is de uitslag meestal binnen 20 minuten tot een uur beschikbaar. Bij een gewone hiv-test krijg je de uitslag meestal binnen een week. De sneltest wordt ook wel een point of care (POC) test genoemd.
Er zijn tegenwoordig betrouwbare sneltesten die hiv al na 6 weken kunnen aantonen: de Alere HIV Combo en de Alere Determine HIV-1/2 test. Dit zijn 4e generatietesten. Maar de meeste sneltesten zijn 3e generatietesten. De 3e generatie sneltest is pas 12 weken na de infectie betrouwbaar. Check dus goed welke sneltest gebruikt wordt, zodat je weet of de uitslag wel betrouwbaar is, en of je je eventueel nog een keer moet laten testen.
De sneltesten hebben een sensitiviteit van 98,1% -100% en een specificiteit van 98,9% - 100%. Dat betekent dat de test bij 98,1% tot 100% van de mensen die hiv hebben positief is, en dat de test bij 98,9% - 100% van de mensen die geen hiv hebben negatief is. Let op: de hiv-sneltest is minder betrouwbaar als je PrEP slikt. Als je PrEP slikt kun je dus beter een gewone hiv-test doen.
3e generatietest
De 3e generatietest wordt voornamelijk verkocht via internet en gebruikt bij gratis hiv-testen. De 3e generatietest is niet geschikt om hiv aan te tonen als je kort geleden risico hebt gelopen. De test meet namelijk alleen de antilichamen (immunoglobuline G en immunoglobuline M) tegen hiv. Zo is de test dus alleen geschikt als je al antilichamen hebt aangemaakt.
De test is dus met 8 weken betrouwbaar, al kan de test soms al na 6 weken hiv aantonen. Wanneer de uitslag negatief is, herhaal de test dan 12 weken na het risico-moment. In hele zeldzame gevallen reageert de test pas na meer dan 8 weken.
De 3e generatietest is een ELISA-test. Wanneer de ELISA-test een positief resultaat geeft, volgt uit hetzelfde bloed de 'Western Blot', om helemaal zeker te zijn van de uitslag.
De 3e generatietesten hebben een sensitiviteit van 99% en een specificiteit van 99%. Dat betekent dat de test bij 99% van de mensen die hiv hebben positief is, en dat de test bij 99% van de mensen die geen hiv hebben negatief is. Er is dus een hele kleine kans dat de test onterecht positief of negatief is, wanneer je 8 weken na het risico-moment test. Toch wordt bij een negatieve test altijd voor de zekerheid nog een test op 12 weken na het risico-moment aangeraden.
4e generatietest
In Nederland wordt in het ziekenhuis, bij de huisarts en bij de GGD meestal een 4e generatietest gebruikt. Deze test wordt ook wel de ‘combinatietest’ genoemd. Deze test vindt zowel het p24-eiwit van hiv als de antilichamen (immunoglobuline G en immunoglobuline M) die het lichaam zelf aanmaakt. Het p24-eiwit is een antigeen en zit op de buitenkant van een hiv-deeltje.
Het p24-eiwit is al snel na infectie zichtbaar, wanneer de hiv-antilichamen nog niet gevormd zijn. Deze p24-test werkt dan ook alleen korte tijd na infectie. Langere tijd na infectie is het p24-eiwit niet meer aantoonbaar, omdat de antilichamen het p24-eiwit gaan neutraliseren. Maar omdat de antilichamen aanwezig blijven, toont deze test ook na langere tijd hiv aan.
De 4e generatietest is 6 weken na de infectie betrouwbaar. Toch heeft het zin om de test al eerder te doen. Vaak is hiv namelijk al na 3 weken aan te tonen in het bloed. Wanneer de uitslag negatief is, herhaal de test dan 12 weken na het risico-moment. In hele zeldzame gevallen reageert de test pas na meer dan 6 weken.
De 4e generatietest is een ELISA-test. Wanneer de ELISA-test een positief resultaat geeft, volgt uit hetzelfde bloed de 'Western Blot', om helemaal zeker te zijn van de uitslag.
De 4e generatietesten hebben een sensitiviteit van 99,7% -100% en een specificiteit van 99,5% -100%. Dat betekent dat de test bij 99,7% tot 100% van de mensen die hiv hebben positief is, en dat de test bij 99,5% -100% van de mensen die geen hiv hebben negatief is. Er is dus een ontzettend kleine kans dat de test onterecht positief of negatief is, wanneer je 6 weken na het risico-moment test. Toch wordt bij een negatieve test altijd voor de zekerheid nog een test op 12 weken na het risico-moment aangeraden.
5e generatietest
Ook bestaan er 5e generatietesten, maar deze worden niet op grote schaal gebruikt. Deze testen vinden het p24-eiwit van hiv en de antilichamen (immunoglobuline G en immunoglobuline M) die het lichaam zelf aanmaakt. Maar deze test kan aangeven of er positief getest is op de antilichamen of op het p24-eiwit, en zo kan ingeschat worden hoe lang iemand hiv heeft. Ook kan deze test aantonen of iemand hiv-1 of hiv-2 heeft.
RNA test
Een RNA-test kan een hele vroege infectie (van 7 dagen tot 16 dagen na blootstelling aan het virus) aantonen. De RNA test is niet bij alle GGD’s en ziekenhuizen beschikbaar.
Ook wordt met de RNA-test de viral load gemeten als je hiv hebt. Als iemand hiv-medicatie slikt en het virus goed onderdrukt is, kan het zijn dat het virus niet meetbaar is voor viral load testen. Er zit dan zo weinig virus in het lichaam dat de test het niet kan vinden. Als iemand met een onmeetbaar virus een gewone hiv test doet (de 3e generatie of 4e generatietest), zal de test positief zijn.
Gratis hiv-test
- Wanneer je eigen risico al op is, kun je ook kosteloos een hiv-test bij de huisarts laten doen. Als je eigen risico nog niet op is gaan de kosten van een hiv-test van je eigen risico af, en moet je er dus wel voor betalen.
- Bij de GGD zijn hiv-testen gratis voor jongeren onder de 25 jaar, mannen die seks hebben met mannen, sekswerkers en mensen die gewaarschuwd zijn of klachten hebben. Ook wanneer je uit een land komt waar veel soa’s voorkomen kun je je gratis laten testen bij de GGD. Check op de website van de GGD bij jou in de buurt of er plek voor je is.
- Wanneer je als man seks hebt met mannen, kun je terecht bij het Testlab voor een gratis hiv-test. Voorwaarde is wel dat je in één van de volgende regio’s woont: Amsterdam, Rotterdam-Rijnmond en Dordrecht, regio Haaglanden (Den Haag, Delft en omgeving), regio Gelderland-Zuid (Nijmegen en Tiel) of in Groningen (provincie), Drenthe of Friesland. Je vindt hier de voorwaarden en meer informatie.
- Ook kun je een gratis hiv-sneltest doen in Amsterdam en Rotterdam bij AHF Checkpoint. Je vindt de openingstijden hier.
- Woon je in een asielzoekerscentrum (AZC)? Je kunt je gratis laten testen bij het gezondheidscentrum van het AZC.
Hiv-test voor mensen zonder verblijfsvergunning of zorgverzekering
Als je geen verblijfsvergunning of zorgverzekering hebt, kun je alsnog altijd een hiv-test laten doen. Mocht je positief worden getest, heb je ook zonder verzekering recht op een behandeling.
Hiv-test bij zwangere vrouwen
In Nederland worden zwangere vrouwen standaard getest op hiv. Vrouwen worden standaard getest, omdat bij behandeling van hiv tijdens de zwangerschap er voor gezorgd kan worden dat de baby geen hiv krijgt. De test wordt dus niet voor de moeder gedaan, maar voor het ongeboren kind.
Hiv-test en PrEP
Pre-exposure prophylaxis (PrEP) kan invloed hebben op de uitslag van een hiv-test. PrEP kan er namelijk voor zorgen dat de antilichaamproductie minder sterk is dan normaal, en dat een hiv-test niet positief uitslaat terwijl je wel hiv hebt. Dit komt voornamelijk voor bij hiv-sneltesten. We adviseren daarom een gewone hiv-test te doen als je PrEP slikt, en geen hiv-sneltest.
